आमुखम्

सकलसुगुणधाम्नः साकेतपूरीधाम्नः श्रीरामनाम्नः दिव्यनाम जयश्रीराम जयश्रीराम इति जेगीयत्कोटिकोटिभक्तवृन्दैरद्यावधि स्रवन्नयनसुनिरीक्षितवेलासम्प्राप्ता इति कस्येदानीं चेतः नानन्दतुन्दिला । ममापि च मानसे रामोत्सवानन्दजनितवेगः कश्चन मां मुखरयति अनवद्यपद्यगुम्फनाय । यथा हि – नृत्यत्यद्यवसुन्धरा तनुरुहप्रोत्फुल्लरोमाञ्चिताखेलत्तुङ्गविहङ्गमेन्दुवदनस्वच्छन्दमन्दस्मिता ।कूजत्कोकिलकम्रकण्ठकवनस्वानन्दसंपूरिता ।श्रीसाकेतपुरीपरापरिलसद्रामालयाडम्बरा ।। जय श्रीराम जय श्रीराम जय जय श्रीराम!!!

मोमुद्यते मे स्वान्तं यदद्य आत्माश्रमगुरुकुले श्रावणपौर्णिमाचन्द्रकिरणपरिशोभिते विश्वसंस्कृतदिवसे प्रतिदिनं प्रवर्त्यमानायाः संस्कृतदीपिकायाः छात्रैः सह कार्यक्रमः अन्तर्जालद्वारा प्रचलितः इति । अस्मिन् नैके छात्राः भागमवहन् । पञ्चवादने अनन्त-श्रीराम-लक्ष्मीनारायणानां मधुर-वेदवाण्या अयमुत्सवः प्रारब्धः । अनन्तरं भगवत्पादैः मध्वाचार्यैः विरचितस्य महाभारततात्पर्य-निर्णयस्य रामवर्णस्तोत्ररूपं गीतं शुभाङ्गान्तरात्मानौ अगायेताम् । ततः शुभाङ्गः सुभाषितमुवाच । अन्तरात्मा काव्यवाचनं,आत्माश्रमस्य परिचयं चाकरोत् । ततः संस्कृतदीपिकामाध्यमेन पञ्चसु दिवसेष्वेव आचार्याणां राचूरि-आचार्याणां मार्गदर्शनेन शिक्षितसंस्कृताः… Read more

सर्वेपि अद्य कोविद्-२०१९ इत्यस्मात् वैराणोः संत्रस्ताः । सकलमपि विश्वं भयभ्रान्तमकरोत् अयं वैराणुः । न कोपि देशः अद्यत्वे अवशिष्टः यः अनेन वैराणुना अपरिमृष्टः । अतिसुलभतया अन्यसङ्क्रामकत्वमेव एतस्य बलम् । केवलं सम्पर्कमात्रेण एकस्मात् पुरुषात् अन्यपुरुषं संक्रम्य तमपि कोविदं (कोविद्-ग्रस्तं) करोत्येष वैराणुः । यद्येवं सर्वेपि अनया भङ्ग्या कोविदः भवेयुः तर्हि नारायणावतारस्य भगवतो व्यासस्य किं कृत्यं अवशिष्यते । मन्दजनान्… Read more

नमः सर्वेभ्यः,     अहं आचार्य राघवेन्द्रः । संस्कृतच्छात्राणां भवतां समेषां अभिनन्दनानि आशीर्वचांसि च । भवन्तः सर्वे जानन्त्येव यत् संस्कृतं नाम दैवी वाक् अन्वाख्याता महर्षिभिः इति जेगीयमानायाः संस्कृतमातुः वरपुत्राः वयं एतद्देशप्रसूताः प्रगल्भभारतीयाः । प्रतिवर्षं श्रावणपूर्णिमायां विश्वसंस्कृतदिनस्य आचरणं विश्वाद्यन्तं संस्कृतप्रेमिभिः क्रियते । आत्माश्रमेपि एष्यत् श्रावणपौर्णिमायां विशेषतया संस्कृतदिनाचरणं भविष्यति । विशेषपूजा, पारायणं, भजनं, संस्कृतकार्यक्रमाश्च तस्मिन् दिने आयोजयिष्यन्ते… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः लक्ष्मीरक्षीणचक्षुः कलुषविघटनातिक्षमप्रेक्षणान्ता पक्षीशाविष्टरेक्षाक्षरणविलसितप्रेक्षणाक्षीणभूतिः । संक्षुब्धानेकभङ्गोच्छिशिरकरमहाकर्षणोद्भूतमूर्तिः चक्षुःक्षोभाप्तभूतिः कलयतु लयलेशाक्षतोरुप्रबोधा ।।1।। तस्यार्थश्च- कलुषविघटनातिक्षमप्रेक्षणान्ता यदपाङ्गतः पापौघनाशः पक्षीशाविष्टरो भगवान् तस्येक्षाक्षरणतो विलासितप्रेक्षणा शोभनेक्षणा अक्षीणभूतिः । संक्षुब्धः अनेकभङ्गः समुद्रः भङ्गस्तरङ्ग ऊर्मिरिति । उच्छिशिरकरश्चन्द्रः तस्य महाकर्षणवान् यः सुमद्रः तत्रोद्भूतमूर्तिः चक्षुःशोभया आप्ता सृष्टाद्यनेकभूतिः लयेपि अक्षता अविनावदखिलचेतना लक्ष्मीः अक्षीणचक्षुः कलयतु प्रददातु । समेषां वरलक्ष्मीमहस्य शुभाशयान् प्रेषयत्ययं जनः ।। श्रीकृष्णार्पणमस्तु

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः पुरासीत् ऋषिवरोऽभीष्टसम्पूरघनाघनो अष्टापदत्विण्मिषप्रकाशितास्यो नष्टमनीषोद्धृतिपराशरात्मजाभक्तानुश्रवसंरतोत्कृष्टधराधरेन्द्राधृतव्रततिततिप्रतिमसटाघटोधृष्टानेकमानिनीनेता सम्मृष्टसत्तत्वो मुनिः कश्यपो नाम । सत्सोर्वीषु योषासु पतिगतिमतिरदितिर्नष्टात्मतनयविभवानुनययुगमलपदयुगनया सा पतिमाह । यथा पठन्ति भागवताः – ऐश्वर्यं श्रीर्यशः स्थानं हृतानि प्रबलैर्मम यथा तानि पुनः साधो प्रपद्येरन् ममात्मजाः । तथा विधेहि कल्याणं धिया कल्याणकृत्तम ।। इति तदोवाच कश्यपः भद्रे भद्रं काद्रवेयभोगाभोगिनं मुदा उपतिष्ठस्वेति । शिशिरे हि शीतलतममधुरकिरणस्यन्दितशीकरानन्दिनन्दितकुन्दकदम्बामोदिनन्दितेदिते पयोव्रताभिधं लोकेशगीतं लोकेशेशप्रतोषमिदमाचरेति ।… Read more

प्रिय संस्कृतबन्धो, संस्कृतेन संभाषणं दिनं दिनं अस्माकं यशोवर्धनम् । किल विद्यालयविजयलाञ्छनं गुरुचरणानामेतदञ्चनम् ।। मन्ये नैतदविदितं भवतां संस्कृतं अस्माकं देशभाषाणां मातृरूपेण विराजते इति । अस्माकं देशे बहूनि राज्यानि सन्ति यत्र विभिन्नाः भाषाः प्रोच्यन्ते । उत्तरे देशे हिनदीं तद्विकाराः भाषाः विद्यन्ते । दक्षिणे तेलुगु, तमिल् , कन्नड, मळयाळम् इत्यादयः भाषाः प्रोच्यन्ते । पश्चिमे देशे कोङ्कणि, तुलु, मराठी… Read more

कश्चित् कोविदनामकोसुरवरो बंभ्रम्यमाणो भुवि चीनादेशसुलब्धजन्मविभवो नागात् सुतृप्तिं क्वचित् ।। नानादेशजनादनोददहनो दृप्तो हिरण्याभिधस् तं त्वं संहर संहराशुनखराग्रेतं नृसिंहाग्रणीः ।। कोविद् नामकः कश्चन असुरः चीनादेशे जातः । साम्प्रतं सः विजृम्भते सर्वदेशगतजनान् सः संहरति दुःखं च ददाति । एवंभूतोपि स अधुनापि तृप्तिं न प्राप । हे सर्वोत्तम नरसिंह, त्वं तं सद्य एव स्वनखराग्रगतं कृत्वा संहर संहर इति प्रार्थना… Read more

न्यायप्रवृत्तिः नाम न्यायेन प्रवृत्तिः । न्यायश्ब्दश्च धर्मापरपर्यायः । स च धर्मः वेदैकसमधिगम्यः । वेदश्च अपौरुषेयत्वेन स्वतः प्रमाणभूतः । स सर्वधर्माणां आश्रयभूतः । अत एव वेदोखिलो धर्ममूलम् इत्युक्तं भागवते । वेदोक्तः धर्मः दुरूह्यः दुर्निरूप्यः दुरधिगम्यः दुरनुष्ठेयश्च सर्वमानवैः । स च वैदिकधर्मः सदृष्टान्तं निरूपतः व्यासरूपिणा स्वयं नारायणेन । कोह्यन्यः पुण्डरीकाक्षात् महाभारतकृद्भवेत्, नष्टधर्मलोककृपालुभिः ब्रह्मादिभिरर्थितो भगवान् नारायणो व्यासत्वेनावततार इत्यादिवचनैः… Read more

अथारभत वचनं पुनरर्जुनः । यदा पिण्डीकृतकुरुसैन्यतृणः स्वयमनलप्रभः धृष्टद्युम्नः मोडते कुरुसैन्यं तदा स मूढः सन्तप्ता । अपि च कुणपमयमसृणशोणितपङ्कसंस्यन्दमानस्यन्दने विभ्राजमानस्य मम शरवरवेगमूर्छितशान्तनवस्य शरौघैर्विद्धकवचधनुः स्मर्ता हितवचनं पाण्डवानाम् । यच्चक्रविक्रमजितो मगधाधिपश्च सानल्पपुष्टपृतनासहितो मुहुश्च । यस्योरुबाहुमथनेन जिताः सुरेन्द्रास्तं केशवं स हि जिघांसति धार्तराष्ट्रः ।।१।। पूर्वं सुरासुरमृधे सुरवैरिमायाजालावृते समयनेमिमममीमरद्यः । तद्विक्रमार्धमपि यस्य न बभूव सोऽयं जेता किमु प्रणतदेवमममोघवीर्यम् ।।२।। साम्प्रतं… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः सत्यपि सुविस्तृते अलङ्कारसाहित्ये सुमहत्यामपि इतिहासप्रणयनपरम्परायां अलङ्कारशास्त्रस्येतिहासस्य नितरामभावो वर्तते । इदानीन्तने युगे प्रायशः समग्रग्रन्थानां पठनपाठनम् न प्रचलति । अध्येतारोsपि तादृशीं विषयोन्मेषशक्तिं तथा नैवाधिगच्छन्ति । यथा पुरा पठनपाठनपरिपाटी पटीयसी सती सुकुमारशेमुषीकान् तर्कोपकरणैः सनाथी कुरुते स्म । यद्यपि बहोः कालात् अलङ्कारशास्त्रेतिहासः सर्वेभ्यः आवश्यकः । संस्कृतभाषायाः काव्यशास्त्रीयग्रन्थेषु यद्गभीरत्वं यद्भिन्नार्थकत्वं यद्प्रकृष्टत्वं यत् सूक्ष्मत्वं यच्च कामधुक्त्वं विद्योतते न तत्… Read more

(सञ्जयधार्तराष्ट्रम् – 1 तः अनुवृत्तम् ) अथाम्बिकेयः आकर्ण्य गिरं भगवतो वासुदेवस्य अप्राक्षीत् तत्क्षत्तारम् । हे सञ्जय – पृच्छामि त्वा, सम्पृच्छस्व चूर्णिताशेषाभिघातिनः लीलयोद्धृतदुर्जयाभेद्यदुर्धरगाण्डीवकार्मुकस्य किरीटिनो वाचम् । सञ्जयो गिरमारेभे – हे राजेन्द्र श्रृणोतु युवराजो दुर्योधनः यदाह युधिष्ठिरानुमतो सव्यसाची पुरतः केशवस्य । ”हे पार्थिवसूत कुरूणां मध्ये , तत्र संशृण्वतः वृथा प्रख्यापितपौरुषस्य सूतापसदस्य सदा मया सह युद्धाभिलाषिणो मन्दप्रज्ञस्य कर्णस्य… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः अथैतदन्तरे ज्ञातोदन्तो रावणो राघवं लोभकामोचूचुदन्मारीचम् । जातरूपजातरूपोसौ पुरश्चचार सीतायाः । सा मूर्छाहेतोर्दानवानामलषदिव रुरुम्। सा बभाषेशमक्षिण्याकृषत्ययं मृगोत आशु प्रदेहीति । रामो रुतमाकर्ण्याभ्यहास्त । जातरूपोसावमुमूर्षुरहैषीत् । रामस्तमारात्संस्पन्दयित्वा तस्याजीजसत् । स भूत्वा मारीचस्तारं रामेति लक्ष्मणेति सीतेति च विचक्रे । रवमाकर्ण्याराद्राघवी भीतेव गमने मतिमनाययत लक्ष्मणं । स राममुपससार । लक्ष्मणो राममुपेयिवानिनस्य प्रतिभप्रभमलोकिष्ट । तत्रावैक्षि निहतस्तेनानुभुवा । अमुष्मिन्रावणो… Read more

।।श्रीः।। श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः श्रीगणेशाय नमः प्रमाणपद्धतिः विदितमेव समस्तानां माध्वानां यत् प्रमाणपद्धतिः वेदान्तशास्त्रे सोपानोपमेति । अस्य कर्तारः श्रीजयतीर्थगुरुपादाः । अयं ग्रन्थः वेदान्तशास्त्राध्येतृणां महत उपकाराय वर्वर्ति । प्रमाणम् इत्यस्य यथार्थमित्यर्थः । अर्थशब्दस्य अर्यते ज्ञायते इति व्युत्पत्त्या ज्ञेयः इत्यर्थः । ऋ-गतौ इत्यस्मात् धातोः कर्मणि उषिकुषिगार्तिभ्यः स्थन् (उणादि 2.4) इति स्थन् प्रत्यये आर्धधातुकं शेषः इत्यार्धधातुकसंज्ञायां सार्वधातुकार्धधातुकयोरिति गुणे अर्थ इति… Read more

प्रतापतापितदङ्मण्डलस्य हैहयादिमदान्धराजपुङ्गवरुधिरासवसरोनिर्माणप्रख्यातमनोभिरामकीर्तेः भरतजहिताय निशेषीकृतक्षात्रस्य भृगुवंशपताकस्य काश्यपप्रदत्तसकलधरस्य स्वपरश्वास्फालनिर्मितपश्चिमगिरिधरजातस्य समाप्तावतारकार्यत्वात् मुक्तपरश्वधधनुर्बाणगदस्य पाजके रिरंसोः परशुरामस्य यशः प्रवच्मि । अस्ति पुरा सदागमाधीतिबोधोपासनाग्निहोत्रपूजाचणः भृगुवंशजः सदा ज्वलदग्निः जमदग्निर्नाम महर्षिः । उवाह रेणोः सुतां रेणुकाम्। तस्यां उत्पादयामास वसुमदादीन् सुतान् । तेषु यवीयानात्मजः परषुरामः उद्बभूव । तस्मिन् काले आराध्य दत्तं हैहयनामधिपतिरर्जुनः अर्जितबाहुसहस्रः आखेटार्थं गहनमुपगतः यदृच्छया निष्परशुरामं जमदग्नेराश्रमं प्राविशत् । तत्र सानीकामत्यं तं धेन्वा… Read more

वेणीसंहारं, नवरसमयसमभावं, नवनाटकसंभारम् . भीमसेनघनगर्जितसारं, द्रौपदीहृदयशल्यापहारम् … वेणी दुर्जनसंहारं, दुर्योधनकृतवैरं, प्रकृतमहासमरमतिघोरं, रुधिरप्रियवसागन्धविहारं, अतिरथमहामहारथवीरम् – 1 अश्वत्थामपितृशोकं रविजगुरुजवाग्द्वन्द्वविरावं भीषणदुःशासनदुर्मरणं भीमविहित-रुधिरासवपानम्  – 2 दुष्टचार्वाककुटिलप्रमोषं, धर्मजविजयविनोदं,  मधुसूदनकृतप्रसादं व्यासभार्गवमुनिवृन्दनन्दितं सज्जनहृदयाह्लादनिदानम् – 3

विश्वेशतीर्थगुरुवर्य जय जय । विश्ववन्द्यविद्यामान्यपोत जय जय ।। विश्वेश…।। मध्वराद्धान्तसुरपादपायित पादरतभक्तजनसम्पूजित ।। विश्वेश …।। दीनदलितजनोद्धरणपापनाशन पञ्चपर्यायघनकीर्तिभाजन ।। विश्वेश … ।। पूर्णप्रज्ञविद्यानिलयसंस्थापक मध्वहृदयाब्जगतकृष्णपूजक ।।विश्वेश … ।। विद्वज्जनकुमुदवृन्दमोदचन्दिर अष्टदशकसाधनेतकृष्णमन्दिर ।। विश्वेश …।।

परमपूज्यानां श्रीविश्वेशतीर्थश्रीपादानां वृन्दावनप्रवेशेन वयं सर्वोच्चनायकं अस्तंगतं पश्यामः । यस्य अभावः हिंदूसमाजेन अधुना नितरामनुभूयते । श्रीविश्वेशतीर्थश्रीपादानुद्दिश्य कश्चन श्लोकः अत्र प्रस्तूयते – सद्गीतामुपदिश्य धर्मसमरे कृष्ण! स्वयं योजयन्यं संशप्तकसैन्धवादिनिधने कार्येऽविजित्यैव तान् ।सद्वातागमपोषितस्य जयिनो विभ्राजमानस्य भोःविश्वेशाख्यकिरीटिनो रथवरं युद्धादहार्षीः कथम्? ।।

रसयामि धृतराष्ट्रगावल्गणिसंवादम् आसीत् पुरा धृतकुरुराष्ट्रः अम्बिकानन्दनः, अक्ष्णा काणोऽपि गोचरितसकलशास्त्रसारः, साधुरपि तनयमोहान्धः, गान्धारीजानिः, कुरुक्ष्मापती राजा धृतराष्ट्राभिधेयः । अथ प्रातःकल्पायां शर्वर्यां कृतशौचः विधिना विधिमानर्च । अथ आरूढसिंहासनः कुरुसंसदि भुवो भर्तार आटेकिरे । सेऽयं संसत् कनकपर्यङ्कोपमण्डिता चन्दनकीलालसु-सिक्ता उपमितनवीनविधुकान्तिः स्वास्तीर्णा व्यरोचत । तत्र हि शान्तनवभारद्वाजाग्रतःसराः, विदुरयुयुत्सुप्रमुखाः, धार्तराष्ट्राग्रेसराः खलाः, धृतराष्ट्रपुरस्सराः प्राविशन् परिषदम् । कमलैरिव कासरः व्यराजत सभा । तत्र पाण्डवाननसुरतरुरेणूत्किरमिव… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः अस्ति पुरा विजितभूमण्डलपराक्रमी पाण्डवललामो महाललामो गदाधरः कौन्तेयः संम्परायकुशलः धिष्ण्याभिख्यः समयसत्यः भीमो नाम । जातः सः तत्क्षणम् द्वीपिनः भीतया कुन्त्या पातितः शतधा भञ्जयामास गोत्रम् । अतः खलु शतशृङ्गः इति नाम्ना विराजते स पर्वतः। अथ कदाचन गजपुर्यां सुयोधनेन प्रदत्तक्ष्वेलभोजनं जग्ध्वा खेलया सुप्तः धार्तराष्ट्रेन च प्रमाणकोट्याख्ये तटाके पातितः सन् अधोभुवने बलिना संम्पूजितःदशसहस्रेभबलदं हाटकरसं पपौ । ततः… Read more

।।श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः।। सिद्धान्तपञ्चकविधावपि दृग्विरुद्धं मौढ्योपरागमुखखेचरचारक्लृप्तौ। सूर्यस्वयं कुसुमपुर्यभवत् कलौ तु भूगोलवित् कुलप आर्यभटाभिधानः।। निश्चप्रचं एव यत् भारते विविधशास्त्राधीतिबोधाचरणप्रचारणाः आसन् । तत्र बहवो विचाराधाराधुरीणाः सन्तोषितसरस्वत्यः स्वगोभिः शास्त्रिणः प्रौढताभरान् ग्रन्थान् अभ्यधुः। भास्कराचार्यः पाणिनिः वराहमिहिरः इत्यादयः महामेधाविनः स्वकृतग्रन्थप्रवालैः भारतदेशम् अह्वरन्त । अत्र अतीव प्राचीनतमं शास्त्रं तु गणितशास्त्रमेव । गणितशास्त्रक्षेत्रे भास्कराचार्यादयः तेषां प्रवरबुद्धिसमृद्ध्या भारतदेशं अछर्दयन् । लीलावत्यां भास्कराचार्यः श्लोकरूपेणैव अतिरमणीयतया… Read more

श्रीः श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः पुरार्यरिरासीन्नरधुरीणो करिकरसमकरः शरशतहतनक्तञ्चरः करकृतखरहृद्विभेदरवो गुणास्फालनेन, वनेचरो, हरो रमण्याः, परो देवानां, हरो मारवदनश्रियः, शरभङ्गोपहृतपदो, वरगङ्गाचरः, सकार्मुकदण्डदण्डकचरो मण्डितभूः कमलभूगुरू रामो नाम । स प्राप्तत्र्यवरजोऽजो आस । तस्य ह बभूव पिता दशसु विमलास्वाशासु स्यन्दमानस्यन्दनो स्वाधिकनमःस्वाधिकनमाः स्वच्छधिषणो सुलक्षणो लक्ष्म्यक्षिभाग्राजा । तस्यासन् सुन्दर्यः उर्व्यः । कौसल्यासूत कौ शल्यं रामं रक्षोहृदाम् । सुमित्रासूत मित्रप्रभौ सुलक्षणशत्रुघ्नौ लक्ष्मणशत्रुघ्नौ । कैकेय्यसूत… Read more

अम्बरीषो महाभागः सप्तद्वीपवतीं महीम् । अव्ययां च श्रियं लब्ध्वा विभवं चातुलं भुवि ।। मेनेऽतिदुर्लभं पुंसां सर्वं तत् स्वप्नसम्मतम् । विद्वान् विभवनिर्वाणं तमो विशति यत् पुमान् ।। वासुदेवे भगवति तद्भक्तेषु च साधुषु । प्राप्तो भावं परं विश्वं येनेदं लोष्टवत् स्मृतम् ।। स वै मनः कृष्णपदारविन्दयोर्वचांसि वैकुण्ठगुणानुवर्णने । करौ हरेर्मन्दिरमार्जनादिषु श्रुतिं चकाराच्युतसत्कथोदये ।। श्रीमद्भागवतम्,नवमस्कन्धः,षष्ठोऽध्यायः ३,४,५ श्लोकाः टेकते… Read more

देदीप्यते मे चित्तरङ्गे भारद्वाजद्रौणिदौर्योधनिधार्तराष्ट्रैकहिंस्रः अर्जुनसुभद्रामन्दानन्दः अभ्यस्तविद्यास्त्रः कृष्णात् कार्ष्णिः प्रतिदिवसोपजायमानोदयः पाण्डवलक्षणोपबृंहितः पुत्रीभूतपरीक्षित् कौरवपर्वतद्युमणिः भेरीव सकलज्ञातस्वनः कुमारः सौभद्रो नाम । उपमितनवेन्दुवंश्यप्रदीपः दारकृतोत्तरः पद्मव्यूहस्फोटकः सदसत्प्रीत्यप्रीतिकरणेन उपमितेन्दुद्युमणिः सः श्रुतपद्मव्यूहोत्क्रमणः अर्जुनेन अवायत् भियम् । अकोकत विद्याम् । नित्यमच्योतत् स्वभक्तिसस्यम् । अरोठदरिचक्रम् । आजिदिग्गजानामपि भीकरे समरे एकः प्रविष्टो ह्यष्टादशहायनः सिंहशावक इव बलिष्ठसंहननः लक्ष्मणमलक्षमं विदधौ । बाणैः प्रस्वेदितकुरुभारद्वाजाङ्गप्रवीरः तैः कपटेन पटुतरं छेदितगात्रोऽपि… Read more

।। श्रीः ।। श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः भारतं भारुचं भीरुभूरुहाघविघतकम् । भेदकं संशयस्यातिबोधकं नौमि सच्चिताम् ।। विदितचरमेव समेषां यत् महत्वाद्भारवत्वाच्च महाभारतमुच्यते इति । महाभारतमितिहासः । वेदवेद्यप्रणीतमिदं पञ्चमवेदेन परिगण्यते । अदोऽष्टादशपर्वयुतम् । अष्टादशपर्वयुतोप्यष्टापद इव सुवर्णयुतो महतीं प्रतिष्ठामाटेकते । इतिहासेऽमुके बहवः प्रमुखाः भागाः भवन्ति । यथा- गीता विष्णोर्नामसहस्रं विरोटोद्योपर्वणी इत्यादयः । तेषु भागेषु विदुरनीतिरप्यन्यतमा । नयतेः क्तिनि परे निष्पन्नः… Read more

।। श्रीः ।। ।।श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः।। निश्चप्रचं एव यत् भारते सुमधुरसरसभरितसर्वभाषोत्पादकगीर्वाणवाणी संस्कृतभाषा साम्प्रतं अपि अस्ति । अस्मिन् लोके विचक्षणैः मन्यते यत् संस्कृतभाषा प्रायः सर्वासां भाषाणां जनयित्री एव । सा भाषा देवभाषा विद्यते तदुक्तं “संस्कृतं नाम दैवी वाक् अन्वाख्याता महर्षिभिः” ग्रीक्,चैनीस्,लाटिन्,आङ्ग्ल इत्यादयः भाषाः संस्कृतादेव अभवन् । संस्कृतं सर्वदा नित्यं । अन्याः भाषाः अनित्याः इति अधिकृत्य उपनिषदि उक्तं… Read more

श्रीगुरुभ्यो नमः। श्रीलक्ष्मीनारायणाय नमः । श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः । श्रीयदुपत्याचार्यगुरुभ्यो नमः । राराज्यते मे स्वान्ते सकलाधुनिकधरणीपतिसमभिपूजितशासनः भारतजननीगिरिकन्दरप्रसूतिः, मोदी सज्जनानाम्, अमोदी इतरेषां, माधवाशीर्वादपुष्टाङ्गः, सद्भिः कृतसङ्गः, आश्रितमुरारिशङ्करादिसुमनःपदः गाङ्गतरङ्ग इव देदीप्यमानः भगीरथ इव गीर्वाणतरङ्गिणीपथप्रवृत्तः भारतप्रियप्रधानसचिवो नरेन्द्रमोदी नाम । यद्यपि बहुवक्तव्यं तथापि यथामति श्रीनरेन्द्रमोदिनः उद्गमः,व्यक्तित्वं,तत्कृतभारतयोगदानं,वैशिष्ट्यं,नवभारतशिल्पित्वम् इति बिन्दुपञ्चकमाश्रित्य प्रस्तौमि । उद्गमः सोऽयं बडनगरे हीराबेहेन्-दामोरददासदम्पत्योः लब्धजनिः गुजरातधेनुपयसां रसज्ञः बाल्य एव शालाप्रवृत्तः विरामे… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः आसीत्पुरा समस्तनरदेवकिरीटघट्टितपादपीठः पाकशासन इवापरः प्रियव्रतर्षभषाग्नीध्रसौवीरसिन्धुपतीनां वचोरसज्ञः, राजराजेश्वर इव भ्राशमाणः, हर इव जितमारः, क्षपाकर इव प्रतिदिवसोपजायमानकलः, जलधिरिव लक्ष्मीप्रसूतिः, रत्नाकर इव रत्नप्रसूतिः, मेरुरिवौदार्ये , भुवो भर्ता राजा रहूगणो नाम । अथ कदाचित् इक्षुमत्यास्तटे भगवन्तं कपिलर्षिं द्रष्टुं शिबिकायां व्रजतः रहूगणस्य तत्कुलपतिना शिबिकावाहकपुरुषान्वेषणसमये दैवेनोपसादितः कश्चित् पीवा युवा संहननाङ्गः धुरं वोढुमलमिति पूर्वैः सह गृहीतः प्रसभमतदर्हः उवाह शिबिकां स… Read more

श्रीः श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः अवित्त पुरा सूर्यवंशे यः स्वबाहुबलेन कृतदैत्यकौतुकः आसमुद्रक्षितीशः आजन्मशुद्धः आस्वर्गयशस्वी त्रिशङ्कुर्नाम महाराजः । धर्मेण इळां परिपालयत: सर्वत्र विजयिनः तस्य मनसि अनेन मर्त्यदेहेनैव स्वर्गारोहणं कार्यं इति लिप्सा समजनि | सः ततः क्रतुं कर्तुमुद्युक्तः तपोनिधिं नैशेशं वसिष्ठमुपेत्य पौरौहित्याय वव्रे। वसिष्ठः तु तस्य मनोरथं अपथे प्रवृत्तं बुद्ध्वा तदर्थानां प्रत्याचष्ट । तत् प्रत्याख्यानेन विद्धहृदयः राजा, वसिष्ठस्य शतपुत्रानुपेत्य… Read more

श्रीः श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः पुरा किलासीदनुपमहनुर्दनुजजयी भानुमभितोभियातः शैशव एव, पाथोधिप्लवः,भीतरावणः,दूतो हंसकुलहंसायितस्य दयितोऽदनुजानां, स्वे रतो मारुतो नाम । तस्यासीज्जनको केसरी । कञ्जलोचनाञ्जना तस्य माता । स किलैकदा नियोगाद्राघवस्य राघवीमार्गणे मार्गण इव सङ्गताङ्गुलीयकः न्ययुङ्क्त रामेण । कपिभिर्युतो गतोवाचीमपलदपां निधिम् । मार्गमध्य उदतिष्ठदचलो चलतः । कृतज्ञोऽचलः हैमोवाच- विरमस्व दान्तिन् इति पन्थानमवरुध्य । मारुतिरुवाच- न विश्रम इहाहमभियुक्तो रामस्याज्ञया मैथिलीमार्गणे तस्यावसान… Read more

नैषधं विद्वदौषधम् विदितमेव तत्र भवतां भवतां यत् समस्तकाव्यजगति कविताकामिनीकान्तः श्रीहर्षचन्द्रः कस्य स्वान्तं नाभिनन्दयति इति । काव्यजगति त्रयः प्रधानकवयः सुप्रथिताः भारवि-माघ-श्रीहर्षाः। एतेषां कवीनां वर्णनं केनचित् श्लोकेन ज्ञातुं शक्यते – यावद्भा भारवेर्भाति यावन्माघस्य नोदयः। उदिते नैषधे काव्ये क्व माघः क्व च भारविः।। यावत्पर्यन्तं शिशुपालवधस्य उदयः नाभवत् तावत्पर्यन्तं भारवेः कीर्तिः व्यराजत । यदा नैषधीयचरितं समाजान्तरिक्षे व्यलसत् तदा किरातार्जुनीयशिशुपालवधयोः… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः माध्वग्रन्थान् स्वबन्धूनिव सरसहृदाऽऽलिङ्ग्य विज्ञातभावः संयोज्यालङ्कृताभिः स्वसहजमतिसम्भूतवाग्भिर्वधूभिः । कृत्वान्योक्तीश्च दासीर्बुधहृदयगृहं प्रौढवृत्तीश्च वृत्ती- र्दत्वाऽन्योन्याभियोगं जयमुनिरसकृद्वीक्ष्य रेमे कृतार्थः ।। तीर्थप्रबन्धः,पूर्वप्रबन्धः,१८ तमः श्लोकः अभ्लाशिष्ट प्राक् अरुण इव प्रखरप्रभः, गुरुसूर्यविकसितपद्मः आचरितसकलगुरुवाक् लेखीकृतसकलप्रमेयः जयदाता स्वजयभक्तानां , विरक्त ऐश्वर्येऽपि जयकरतीर्थप्रणेता अनुव्याख्याननलिनभृङ्गायमानः भानुकोटितेजाः सरस्वतीकृपासाकारमूर्तिः मध्वमानसह्रदहंसः छत्रीकृताशीविषराट् प्रमेयकुलिषप्रमोडितकुमतिनमुचिः गुर्वपाङ्गनीराजिताङ्गः कामाक्षीमानसोल्लासः व्याख्यातदशप्रकरणसूत्रभाष्यानुव्याख्यानः पत्नीकृतप्रमाणपद्धतिः कागिणीवातस्पृष्टाङ्गः यतिकुलमुक्तावलिः मङ्गलवेडाभिजनः श्रीजयार्यो नाम । सोऽयं विठ्ठलकृपामूर्तिः नायकरघुनाथगेहोद्भव अद्योतत… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः भगीरथोऽपि राजर्षिर्निन्ये भुवनपावनीम् । यत्र स्वपितृणां देहा भस्मीभूताः स्म शेरते ।। श्रीमद्भागवतम्,नवमस्कन्धः,अष्टमोऽध्यायः साम्प्रतम् अहम् आजन्मशुद्धानां त्यागाय सम्भृतार्थानां सत्याय मितभाषिणां यशसे विजिगीषूणां प्रजायै गृहमेधिनाम् अन्ववायजस्य भगीरथस्य वृत्तम् ईषदिव स्वरामि । हन्त! श्रूयतां मानवो वंशः । आसीत्पुरा अशेषराजन्यसम्पूजितशासनः प्रवाहितस्वर्धुनीः व्यूढोरस्कः आरब्धान्तगामी आफलोदयक्रियः विराट् भगीरथो नाम । स राजर्षिर्देवान् अयष्ट । अधिजगे वेदान् । सगरसप्ततन्तौ हयान्वेषणसमये… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः देवे वर्षति यज्ञविप्लवरुषा वज्राश्मवर्षानिलैस्सीदद्बालपशु स्त्रियाऽऽत्मशरणं दृष्ट्वाऽनुकम्प्युत्स्मयः । उत्पाट्यैककरेण शैलमबलो लीलोच्छिलीन्ध्रं यथा बिभ्रद् गोष्ठमपान्महेन्द्रमदभित् पायान्न इन्द्रो गवाम् ।। श्रीमद्भागवतम्,दशमस्कन्धः,चतुर्विंशोऽध्यायः अथ नवनीतमोषकः परिहसितनिष्कलङ्कचन्द्रः घनाघनसुन्दरः भैष्मीपूजितविग्रहः सुवदनः सान्द्रानन्दः मन्दावलोकोत्किरत्कान्तिः चन्दनचर्चितः चक्राङ्कितचरणः कृष्णारामः वशीकृतयमः रमामुखसोमः स्ववाक्सुधानन्दितभूमिदेवः करुणावनमाली कंसारातिः स्वकृतगोर्धनोद्धरणेन चेतो मे स्वजते । कवे तच्चरितम् । अथ समुपस्थितकैशोर्यः सबलः वासवदेवः शातक्रतुं क्रतुं निराकृत । गोवर्धनस्य गोवर्धनस्य पणने… Read more

।।श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः ।। मन्ये नैतदविदितं समेषां विपश्चिदपश्चिमानां यत् प्रायो लोके विविधैरुपायैर् वराकस्योदरस्य भरण एव समातुराः कुपिताहिफणच्छायाकल्पसुखविप्लुषजुषो जना इति । परं सर्वेपि नैतादृशाः । विद्यन्ते खलु तेपि धीराः ये विद्यातुराः सन्तः स्वजीवनस्य सार्थक्याय यतन्ते । ते हि विद्यार्थं सुखं, निद्रां च परित्यक्तुमलम् । तादृशैः  विविधविद्याशिक्षादक्षैः, अधीतिबोधाचरणप्रचारणवद्भिः, अनन्यसंश्रयैः कृतार्थजीविभिः विद्याकल्पलतामाश्रित्य अन्यैः साधनैरप्राप्यममृतकल्पं फलमनुभवपदमानीतं इतीदं निश्चप्रचम् । तदेवं… Read more

श्रीजयतीर्थगुरुभ्यो नमः संस्कृतभाषा निखिलविश्ववाङ्मयेषु प्राचीनतमा भाषा इति भाषाशास्त्रज्ञैः भण्यते । अस्यां एव भाषायां उपनिबद्धाः वेदाः साहित्यादयः संस्कृतभाषायाः वैशिष्ट्यं प्रकटयन्ति । एषा काव्याख्यरत्नसमुत्कीर्णा भाषा । काव्येषु महाकाव्यं, खण्डकाव्यं इति विभागद्वयं विद्यते । तेषु काव्येषु कवयः स्वेच्छं कल्पनाभिः काव्यं अलङ्कुर्वन्ति । केचन गाम्भीर्यं प्रदर्शयन्ति । केचन उभयमपि प्रकटीकुर्वन्ति । एवं कालिदासोपि अलङ्कारविषये अतीव दक्षः इति नूनं स… Read more